ارزش افزوده چیست و نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده چگونه است

یکی از مدرن‌ترین و متعالی‌ترین انواع مالیات، مالیات ارزش افزوده است. این شیوه اخذ مالیات که از چندین دهه قبل در کشورهای پیشرفته در حال اجرا است، از سال 1387 و با تصویب قانون مالیات ارزش افزوده در مجلس شورای اسلامی، در ایران نیز اجرایی شده است. در این یادداشت درباره ارزش افزوده نوشته‌ایم و به شما خواهیم گفت که مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

---

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مالیات ارزش افزوده، شیوه ای از پرداخت مالیات است که هزینه مالیات را از دوش تولیدکننده برداشته و بر روی زنجیره کامل تولید، توزیع و مصرف تقسیم می‌کند. این روش که هم‌اکنون در بیش از 160 کشور جهان در حال اجرا است، در حقیقت نوعی مالیات غیرمستقیم و چندمرحله‌ای است که در هر مرحله از زنجیره تولید-توزیع-مصرف بر اساس ارزشی مبادله ای کالا اخذ می‌شود.

این نوع مالیات در هر بخش از این زنجیره به بهای کالا یا خدمات افزوده‌شده و توسط خریدار پرداخت و به فروشنده که دریافت‌کننده آن محسوب می‌شود پرداخت می‌شود. دریافت‌کننده نیز مکلف است آن را به سازمان امور مالیاتی یا همان دولت پرداخت نماید.

برای اینکه درک کامل و درستی از مالیات بر ارزش افزوده داشته باشید بهتر است با مفهوم ارزش افزوده آشنا شوید.

ارزش افزوده

ارزش افزوده به زبان ساده یعنی ارزشی که در هر مرحله به کالا یا خدمات افزوده می‌شود. همان‌طور که مشخص است و پیش‌تر نیز گفته شد، ارزش افزوده مربوط به کالا یا خدماتی است که زنجیره‌ای چندمرحله‌ای از تولید تا مصرف دارند.

طبعاً در هر مرحله از این زنجیره، به دلیل کاری که روی کالا انجام می‌شود، ارزشی به آن افزوده می‌شود. بهتر است با هم مثالی از ارزش افزوده را مرور کنیم.

مثال برای ارزش افزوده

در اولین مثال برای ارزش افزوده سراغ یک کالا می‌رویم و ارزش افزوده تولید تا مصرف «نان» را که یک کالای مصرفی همگانی است بررسی می‌کنیم (البته نان جزو کالاهای معاف از مالیات بر ارزش افزوده است).

در ابتدای زنجیره تولید تا مصرف نان، زمین کشاورزی قرار دارد. کشاورز با کار روی زمین کشاورزی و تولید و برداشت گندم، تولید «ارزش» کرده است که در اینجا گندم ارزش اولیه این زنجیره محسوب می‌شود. سپس، کارخانه تولید آرد، گندم را از کشاورز خریده و با «انجام کار» بر روی گندم به کالا که حالا آرد است، «ارزش» می‌افزاید. سپس آرد به نانوا فروخته‌شده و نانوا با کار بر روی آرد و افزودن ارزش به آن، کالای نهایی که نان باشد را به فروش می‌رساند.

در دومین مثال برای ارزش افزوده سراغ یک خدمت و سرویس می‌رویم و زنجیره ارزش افزوده را در «فروش تلفن همراه» بررسی می‌کنیم. در این مثال در ابتدای زنجیره واردکننده تلفن همراه است که کالا را از یک کشور خارجی وارد ایران کرده و به ازای خدماتی که برای واردکردن آن انجام داده است به ارزش این کالا افزوده است.

در ادامه فروشنده عمده تلفن همراه است که کالا را از واردکننده خریده و به ازای توزیع آن در میان خرده‌فروشان موبایل، تولید ارزش کرده و به ارزش کالای نهایی می‌افزاید. در پایان زنجیره نیز خرده‌فروش تلفن همراه قرار دارد که با خرید کالا از عمده‌فروش و فروش آن به مصرف‌کننده نهایی، به ازای خدماتی که انجام می‌دهد، ارزش افزوده ایجاد می‌کند.

قانون مالیات بر ارزش افزوده در ایران

قانون مالیات بر ارزش افزوده اولین بار، در دهه 60 خورشیدی به‌صورت لایحه به مجلس شورای اسلامی ارسال شد. نمایندگان وقت مجلس پس از چند جلسه بررسی این لایحه، با توجه به قرارگیری کشور در شرایط وخیم اقتصادی ناشی از جنگ، تصویب این لایحه را به صلاح ندانستند و به همین دلیل دولت این لایحه را از مجلس پس گرفت.

تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده چندین سال راکد ماند تا اینکه در اواخر دهه 70، بار دیگر لایحه قانون مالیات بر ارزش افزوده شروع به تدوین شد و درنهایت این لایحه در سال 1380 تقدیم دولت شد. دولت نیز در سال 1381 ضمن تصویب این لایحه آن را تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد.

فرایند بررسی و تصویب این لایحه پروسه‌ای 5 ساله را طی کرد. در این مدت تعداد زیادی از کارشناسان، صاحب‌نظران، اساتید دانشگاه و دانشگاهیان، نمایندگان مجلس و دولت و نمایندگانی از بخش خصوصی به بررسی دقیق و جزءبه‌جزء این قانون پرداختند تا درنهایت در مهرماه 1386 این لایحه جمع بندی شده و به شورای نگهبان ارسال شد.

شورای نگهبان پس از بررسی این لایحه ایراداتی به آن وارد کرد که این ایرادات در سه مرحله توسط کمیسیون اقتصادی مجلس بررسی و مرتفع شد. در نهایت در خردادماه 1387 شورای نگهبان این لایحه را تائید کرده و در تیرماه همان سال قانون مالیات بر ارزش افزوده توسط رئیس‌جمهور به وزارت امور اقتصادی و دارایی ابلاغ شد.

نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده

نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران به روش «صورتحسابی» یا به‌اصطلاح تخصصی آن روش «تفریقی غیرمستقیم» است. در این روش خریدار هنگام خرید محصول علاوه بر بهای کالا، باید مالیات ارزش افزوده آن که شامل ضریب نرخ مالیات بر ارزش افزوده در بهای کالا است را به فروشنده پرداخت کند. فروشنده نیز موظف به دریافت این مبلغ بوده تا در پایان هر دوره مالیاتی آن را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند.

طبیعی است فروشنده واسطه، خود یک بار این کالا را خریداری کرده و در آن زمان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کرده است. میزان مالیات بر ارزش افزوده پرداختی توسط فروشنده واسطه به سازمان امور مالیاتی، در واقع مابه‌التفاوت مالیات بر ارزش افزوده دریافتی و پرداختی او می شود.

فرمول محاسبه مالیات بر ارزش افزوده :

بهای کالا + (بهای کالا × نرخ مالیات بر ارزش افزوده) = بهای پرداختی نهایی توسط خریدار به فروشنده

9 درصد مالیات بر ارزش افزوده

نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران 9 درصد است. از این 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده، 3 درصد عوارض سهم شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، 1 درصد سهم حوزه سلامت و 27 صدم درصد سهم توسعه ورزش همگانی در کشور است. نرخ 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده دائمی نبوده و به فراخور شرایط اقتصادی کشور ممکن است توسط قانون گذاران افزایش یا کاهش یابد.

نحوه پرداخت مالیات بر ارزش افزوده به سازمان امور مالیاتی

همان‌طور که گفته شد، مالیات بر ارزش افزوده به‌صورت دوره‌های 3 ماهه یا فصلی محاسبه و پرداخت می‌شود. به‌طور مثال یک فروشنده باید هر 3 ماه یک بار مالیات بر ارزش افزوده‌ای که از خریداران خود دریافت کرده است را با سازمان امور مالیاتی تسویه کند.

مهلت تسویه‌حساب مالیات بر ارزش افزوده تا 15 روز پس از دوره است؛ یعنی به‌طور مثال مالیات فصل بهار باید تا 15 تیرماه همان سال تسویه شود. بدیهی است که در صورت عدم تسویه‌حساب تا مهلت مقرر، برای افراد خاطی مطابق قانون جرائمی در نظر گرفته می‌شود.

افرادی که مشمول دریافت مالیات بر ارزش افزوده از مشتریان خود هستند باید ضمن دریافت گواهی ثبت‌نام مالیات بر ارزش افزوده، در موعد مقرر و از طریق سامانه مالیات بر ارزش افزوده به نشانی evat.ir، اظهارنامه مالیاتی مالیات بر ارزش افزوده خود را تکمیل و به سازمان امور مالیاتی ارسال کنند.

مالیات بر ارزش افزوده به چه مشاغلی تعلق می‌گیرد؟

در نگاه اول باید گفت که مالیات بر ارزش افزوده، شامل تمامی مشاغلی می‌شود که به‌نوعی به خریدوفروش کالا و خدمات می‌پردازند. در زیر لیستی از مشاغلی را می‌بینید که بر اساس قانون مالیات بر ارزش افزوده، موظف به پرداخت آن هستند.

جدول مشاغل موظف به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده

• کلیه واردکنندگان
• کلیه صادرکنندگان
• کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی و صنعتی
• بهره‌برداران از معادن
• ارائه‌دهندگان خدمات حسابداری، حسابرسی، دفترداری و همچنین خدمات مالی
• حسابداران رسمی شاغل و مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
• ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی و مشاوره‌ای
• ارائه‌دهندگان انواع خدمات انفورماتیک و رایانه‌ای، اعم از سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و طراحی سیستم
• هتل‌ها، متل‌ها، و مهمان‌پذیرها
• بنکداران، عمده‌فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
• نمایندگان موسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی
• مؤسسات حمل‌ونقل موتوری و باربری؛ زمینی، دریایی و هوایی (غیر از مؤسسات حمل مسافر)
• مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور
• مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی
• فروشندگان طلا و جواهر
• فروشندگان آهن‌آلات
• صاحبان تالارهای پذیرایی و رستوران‌ها
• صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های خودرو و بنگاه معاملات املاک
• صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز خودرو
• چاپخانه‌داران
• صاحبان دفاتر اسناد رسمی
• صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای، دفاتر خدمات ارتباطی، دفاتر خدمات دولت الکترونیک و دفاتر خدمات الکترونیک شهر
• صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی
• چلوکبابی‌ها، سالن‌های غذاخوری و سفره‌خانه‌های سنتی
• اغذیه‌فروش‌های زنجیره‌ای با مالکیت یا نام و نشان تجاری واحد
• صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی

توجه داشته باشید که این لیست به‌صورت کلی از قانون مالیات بر ارزش افزوده برداشت‌شده است. جهت حصول اطمینان از اینکه کسب‌وکار شما، مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده است یا خیر، با مشاوران مالیاتی پرشین تکس تماس بگیرید.

کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده

مطابق اصل 51 قانون اساسی، هیچ نوع مالیاتی وضع نمی‌شود، مگر اینکه به‌موجب قانون معافیت‌ها و بخشودگی‌های آن مشخص‌شده باشد. مالیات بر ارزش افزوده نیز از این قانون مستثنا نیست و در خود معافیت‌هایی در نظر گرفته است.

برای اینکه فشار مالیات از دوش اقشار کم‌درآمد کاسته شود، قانون مالیات بر ارزش افزوده معافیت‌هایی را برای برخی کالاها و خدمات در نظر گرفته است. در کنار این‌ها، برخی معافیت‌ها نیز جنبه فرهنگی و ملی دارند.

لیست کالاها و خدماتی که معاف از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند را در زیر می‌خوانید:

جدول کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده

• محصولات کشاورزی فرآوری نشده
• دام و طیور زنده، آبزیان، زنبورعسل و نوغان
• انواع کود، سم، بذر و نهال
• آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان
• کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
• کالاهای اهدایی به‌صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تأیید هیئت‌وزیران و حوزه‌های علمیه با تأیید حوزه گیرنده هدایا
• کالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات، وارد کشور می‌شود
• اموال غیرمنقول
• انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توان‌بخشی و حمایتی
• خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیات‌های مستقیم
• خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها، مؤسسات و تعاونی‌های اعتباری و صندوق‌های قرض‌الحسنه مجـاز و خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس
• خدمات حمل‌ونقل عمومی مسافری درون و برون‌شهری جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی
• فرش دستباف
• انواع خدمات پژوهشی و آموزشی که طبق آئین‌نامه‌ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های علوم تحقیقات و فناوری، امور اقتصادی و دارایی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش‌وپرورش و کار و امور اجتماعی ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد
• خوراک دام و طیور
• رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت راه و ترابری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد
• اقلام با مصارف صرفاً دفاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی بر اساس فهرستی که بـه پیشنهاد مشـترک وزارت دفاع و پشـتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد.

---

حالا و با خواندن این مقاله مالیات بر ارزش افزوده، به‌خوبی به چندوچون این قانون آشنا شدید. هرچند فهم کامل این قانون به دلیل پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های آن، برای همه ممکن نیست. می‌توان ادعا کرد که تنها یک حسابدار خبره در حوزه مالیات به‌طور کامل به این قانون مسلط است.

اگر کسب‌وکار شما مشمول قانون مالیات بر ارزش افزوده است و هنوز با پرداخت آن مشکل‌دارید، همین حالا می‌توانید از مشاور مالیاتی پرشین تکس جهت دریافت مشاوره مالیاتی در حوزه مالیات بر ارزش افزوده کمک بگیرید.